Op 1 juni gaat tijdens de Gaudeamus Muziekdag #4, in Utrecht, een nieuw werk van de jonge Oekraïense componist Maxim Shalygin (1985) in première: het strijkkwartet Songs, Prayers and Madrigals.
‘De hele geschiedenis laat eigenlijk twee soorten muziek horen: muziek om te spelen en muziek om te zingen. In dit strijkkwartet probeer ik die twee tradities te combineren, door de strijkinstrumenten te laten zingen,’ vertelt Shalygin op een zonovergoten terras in zijn woonplaats Den Haag, waar hij studeerde bij Cornelis de Bondt en Diderik Wagenaar.
‘Het strijkkwartet is de moeilijkste bezetting om voor te componeren. Niet in de laatste plaats omdat er al zoveel mooi repertoire is. Ik snap ook wel waarom veel componisten meer dan één kwartet schrijven. Als componist krijg je vanzelf het gevoel meer te willen zeggen met deze instrumentatie. Nu ik dit stuk af heb wil ik eigenlijk meteen een volgend schrijven. Er zijn in het strijkkwartet zo ongelooflijk veel uitdrukkingsmogelijkheden.'
Hoe dat komt? Shalygin peinst, zijn blik dwaalt rond. ‘Vergelijk het met bordspelletjes: sommige gaan vervelen als je ze een paar keer gespeeld hebben. Schaak daarentegen kun je je hele leven blijven spelen, de mogelijkheden zijn eindeloos. En dan gaat het niet over complexiteit. Er is immers ook heel veel muziek die heel eenvoudig is, neem het werk van John Cage, maar toch is het boeiend. Waarschijnlijk is het een soort magie, die achter de instrumentatie schuilgaat, die met de boventonen te maken heeft waardoor het zo goed werkt. Wat mij betreft is dat ook het geval met muziek voor viool solo. Heel moeilijk om te maken, maar wel heel erg aantrekkelijk.’
In 2012 werd aan Shalygins Letters to Anna - symphony for solo violin, uitgevoerd tijdens de Gaudeamus Muziekweek door Emmy Storms, een Eervolle Vermelding toegekend. Met Emmy Storms heeft Shalygin nauw samengewerkt. Heeft hij met het DoelenKwartet, dat op 1 juni zijn strijkkwartet gaat uitvoeren, ook zo’n nauw contact?
‘Nee, tot dusverre niet - alleen muzikaal, om het zo te zeggen. Ik ben gaan luisteren naar hun uitvoering van Silvestrov, een componist wiens werk mij zeer dierbaar is. Het is muziek waarmee ik ben opgegroeid, muziek die te maken heeft met de plaatsen uit mijn jeugd in Kiev. Maar afgelopen week had ik per e-mail contact, en binnenkort ontmoet ik hen tijdens hun repetities. Ik heb een paar bijzonderheden in de partituur verwerkt die ik nog niet eerder gebruikt heb. Bijvoorbeeld een heel luid pizzicato vanuit een glissando, voor alle vier de strijkers tegelijk. Het klinkt bijna als een Afrikaans tokkelinstrument. Ik heb het nooit ergens anders gehoord - hoewel het natuurlijk best eerder door iemand gebruikt kan zijn, alles is immers al eens geschreven. Maar goed, het gaat natuurlijk niet om het uitvinden van nieuwe technieken: je kunt technieken gebruiken die al eeuwen bekend zijn, maar die je toch op een vernieuwende manier toepast. Eigenlijk net als met schaken: de stukken zijn al eeuwen hetzelfde, partijen kunnen op elkaar lijken, maar dan, in een bepaalde stelling, doet iemand een zet die nog nooit eerder gedaan is, en vanaf dat moment heb je een totaal nieuwe situatie, een totaal nieuw verhaal.’
Speelt je geboorteland een rol in je muziek, bijvoorbeeld in de vorm van volksmuziek? 'Ja, in al mijn muziek is een link te vinden met Oekraïne, niet via een bewust gebruik van motieven of melodietjes, maar omdat die muzikale traditie mij gevormd heeft.'
Weer die peinzende blik. 'Componeren is voor een groot deel een onbewust proces. Dat is niet hetzelfde als intuïtief componeren, al hebben de twee wel met elkaar te maken. Improviseren, dat is intuïtief. Maar zodra je als componist aan het werk gaat, dan gebruik je welbewust je techniek - al kent het componeren ook een onbewust deel, en dat is nog veel belangrijker. Soms kan er iets magisch, iets wonderlijks, iets onvoorziens in je compositie sluipen. Dat wonder, dat is voor mij het allerbelangrijkste van muziek. Wat dat precies is, of hoe het komt, is niet te verklaren. Zoals je ook niet in woorden kunt uitdrukken waar muziek nu eigenlijk over gaat. Het gaat wel ergens over, maar wat dat precies is, kun je eigenlijk alleen voelen, niet in woorden vangen. De magie van muziek is dat er contact tussen zielen kan ontstaan, een woordeloze dialoog tussen mensen die eeuwen van elkaar verwijderd zijn. Muziek geeft de mogelijkheid om je diepste gevoelens te delen, en een brug te vormen van de ene ziel naar de andere.'
1 juni 13:00 uur RASA Utrecht: Gaudeamus Muziekdag #4 met werk van jonge (en iets minder jonge) componisten uitgevoerd door het DoelenKwartet en het Rubens Quartet