In tegenstelling tot wat je intuïtief zou denken, wordt ‘informatie’ sinds de ontwikkeling van de informatiekunde midden twintigste eeuw niet gedefinieerd als de grootst mogelijke zekerheid, maar als de grootst mogelijk onwaarschijnlijkheid. In een veelheid aan mogelijkheden bevat de optie die het meest onwaarschijnlijk en minst voorspelbaar is de meeste informatie. Het is met dit contra-intuïtieve gegeven dat de wiskundige Claude Shannon in 1949 de basis legde voor zijn ‘Mathematical Theory of Communication’, een van de hoekstenen van het informatietijdperk. Elk brokje informatie (één bit) omvat de statistische mogelijkheid van een 1 of een 0: ja of nee, open of dicht. We leven daarom in een tijd van waarschijnlijkheden: data zijn zelden stabiele gegevens, het zijn sets van mogelijkheden, steeds in verandering en beweging.
Met dit in het achterhoofd wordt de vraag ‘waarover gaat Ryoji Ikeda’s Superposition’ haast onzinnig. Superposition gaat namelijk precies over deze instabiliteit. Het ontmaskert onze onstilbare honger naar feiten en cijfers als een complex en instabiel systeem van waarschijnlijkheden, onzekerheden, tegenstrijdigheden en onvoorspelbaarheden. Niets blijft ook maar een fractie van een seconde hetzelfde, elke mogelijke betekenis wordt onmiddellijk ontkracht. Geen mens kan de gigantische overdaad aan gegevens die de 23 schermen, de vele luidsprekers en zelfs de twee performers van Superposition op hem afvuren, verwerken. Alleen computers kunnen dergelijke hoeveelheden data zonder problemen verstouwen.
Wie ‘superposition’ opzoekt op Wikipedia treft een aantal mogelijke toepassingen van het begrip. De geologische ‘wet van superpositie’ en het natuurkundige ‘principe van superpositie’ komen zonder twijfel aan bod in Ikeda’s installatie, maar het is vooral het kwantummechanische begrip superpositie dat de kern vormt van het werk. Dit mysterieuze begrip stelt dat een deeltje zich op hetzelfde moment in meerdere ‘staten’ bevindt en alleen op het moment van observatie stabiel lijkt te zijn. Theoretisch opent dit het perspectief van kwantumcomputers die niet alleen met 0 en 1, maar met veel meer mogelijkheden (en dus meer rekenkracht) werken. Vooralsnog vormen de complexiteit en instabiliteit van kwantumdeeltjes echter nog een te grote hindernis voor concrete toepassingen. Voor we de materie kunnen vormen, moeten we haar eerst beheersen.
Ikeda kaart die fundamentele vervlechting van materie en informatie aan, want hoewel het soms lijkt alsof al die triljarden data die onze computers wereldwijd dagelijks verwerken volkomen virtueel zijn, kan ook informatie niet bestaan zonder materiële drager. En al hebben wij onze huidige computers dusdanig onder controle dat ze niet zo problematisch onstabiel worden als kwantumcomputers vooralsnog zijn, Claude Shannon toonde al in 1949 aan dat informatieoverdracht nooit kan plaatsvinden zonder ruis. Terwijl je schijnbaar zo stabiele laptop langzaam opwarmt, wordt het materiaal – geheel volgens de wetten van de thermodynamica – alsmaar onrustiger, en onder invloed van de ruis die dat veroorzaakt veranderen enen soms ongevraagd in nullen en omgekeerd.
Omgezet in klank heten dat soort rekenfoutjes ‘glitches’; tikkende, schurende, metalige geluidjes. De ‘glitch’-storm die Ikeda meermaals over zijn publiek uitstort is dan ook niets anders dan het donderend geraas van de overdaad aan informatie die wij mensen, in weerwil van onvermijdelijke krachten (van het allerkleinste deeltje tot het allergrootste zonnestelsel), telkens weer proberen in onze macht te krijgen, en die daar telkens weer aan ontglipt.