Planeet Gaudeamus. Het is al jaren mijn antwoord op de vraag waar ik ben, in de eerste week van september. De Gaudeamus Muziekweek is het toonaangevende (zo niet enige) festival specifiek voor jonge componisten: deelname aan de competitie mag tot je dertigste, en ook de rest van de programmering besteedt veel aandacht aan jong talent, winnaars en eervolle vermeldingen van voorafgaande jaren, nieuwe ensembles en initiatieven en resultaten van workshops. De meeste deelnemers zijn recent afgestudeerd of al een paar jaar bezig; er worden ook studenten geselecteerd maar dan moeten ze wel een verdomd vroegrijp werk schrijven. Al met al kun je Gaudeamus omschrijven als een componistenconferentie: publieke optredens op middelgrote podia, de beschermende omgeving van het conservatorium ontbreekt, maar de vraag ‘are you also a composer?’ is de meest voorkomende zin ter kennismaking.
Wat Gaudeamus nu tot zo’n meeslepende ervaring maakt (vandaar ‘Planeet Gaudeamus’) is de aaneenschakeling van discussies in de ochtend, lunchconcerten, seminars in de middag, gigs om 5 uur, avondconcerten en late-avondconcerten. Die activiteiten vinden verspreid door Utrecht plaats, wat bijdraagt aan het festivalgevoel: je gaat niet gewoon naar een concert, je bent in beweging. Het helpt natuurlijk dat Utrecht een fijne plek is om doorheen te wandelen. Het is tegelijk gemoedelijk en enerverend, met teveel muziek om te behappen en tussen de goede, redelijke en niet zo goede stukken altijd die paar verrassingen die je wilt navertellen. Gaudeamus is daarbij een goede graadmeter voor wat in de hedendaagse muziek al conventioneel geworden is: als er tijdens een concert alleen microtonen, geprepareerde instrumenten en live electronica gebruikt worden, dan is het een tam concert.
Vergelijkingen tussen jong en oud (of in elk geval minder jong) liggen voor de hand. Veel van het eerste valt in de categorie ‘jong werk’: mooie geluiden, interessante vondsten en combinaties, gepaard aan omstandige uitleg in de programmatekst maar uiteindelijk toch iets te inwisselbaar. Meestal pik je het werk van oudere componisten er wel uit, niet zozeer om de kwaliteit van het materiaal maar om wat ze ermee doen. Niet altijd. De twee meest opzienbarende werken van vorig jaar waren allebei langere stukken waarvan je niet zou geloven dat de makers 23 waren: de schaamteloos neo-expressionistische, Pierrot Lunaire naijverende zangcyclus Alaska van Konstantin Heuer en de al even hedendaags romantische, klinisch-pathetische vioolsolo Letters to Anna van Maxim Shalygin. Het jaar daarvoor kwamen Sergey Khismatov en Raffaele Grimaldi met twee totaal verschillende, maar even uitzinnige theatrale werken die allebei om onverklaarbare redenen niet op de shortlist eindigden.
Dit jaar was helaas arm aan zulke verrassingen. Het meest opzienbarend was Maxim Shalygins Violin Concerto for Emmy Storms and percussion players, waarin vijf percussionisten van Slagwerk Den Haag met een strijkstok op de marimba als resonatoren voor de viool fungeren. Het resultaat is van een intense, serene, tijdloze schoonheid, tegelijk klassiek mooi en hedendaags. Na een minuut of zeven heeft Maxim er genoeg van en volgen steeds sneller nieuwe delen op elkaar, soms virtuoos, soms grenzend aan kitsch – alsof je in Bohemian Rhapsody bent beland. Het doorbreken van die betovering maakt het stuk des te meer memorabel, maar ook verwarrender.
Uiteindelijk gaat de Gaudeamus Prijs naar Tobias Klich voor Grüntrübe Ritornelle beim Verlassen des Territoriums, een solo voor elektrisch versterkte gitaar met twee lepels erdoorheen gestoken, uitgevoerd door hemzelf. Het is een stuk dat het midden houdt tussen muziek en geluidskunst – een moedige keuze van de jury om niet alleen naar de noten te kijken. Tussen alle mooie stukken met interessante vondsten voor ensemble is het werk van Kilch beduidend origineler. Ik heb uitgerekend het concert waarin hij speelde gemist dus ik kan alleen op basis van de opname oordelen, maar het lijkt me een terechte winnaar.
www.muziekweek.nl
Floris Solleveld volgde de Gaudeamus Muziekweek op zijn blog: http://florisotto.blogspot.nl/search/label/gaudeamus%202013
Meer over de Muziekweek op het themakanaal Radio4 Eigentijds